Çekim kilitlenmesi, kütleçekim kilidi gibi çeşitli isimlerle adlandırılan “Gelgit Kilitlenmesi” Ay’ın Dünya çevresinde hep aynı yüzü dönük biçimde dönmesi anlamına gelmektedir.
Bundan dolayıdır ki Ay’ın sadece bir yüzünü görürüz, arka yüzü hep karanlıktır. Tıpkı dedikleri gibi “Ay’ın Karanlık Yüzü”
İşin aslı bu olay Güneş sisteminde yer alan tüm büyük uydularda yaşanmaktadır. Peki bu nasıl gerçekleşmektedir, bu yazıda Gelgit Kitlenmesi’ni ele alacağız.
Ay’a bakalım, muhteşem birşey değil mi? Elimize güzel bir dürbün ya da ufak da olsa bir teleskop alalım ve merceğini Ay’açevirelim.
Bu gece tek doğal uydumuz yüzeyinde bulunan dev kraterleri ve antik lav vadilerini görebiliriz. Muazzam bir görsel şölen olur bizim için.
Yarın teleskobumuzu yine Ay’a çevirelim. Aynı yerlerin hiçbir oynama olmadan yeniden gördüğümüzü anlayacağızdır. Ve bunun açıklaması şudur: Her zaman Ay’ın sadece tek bir tarafını görmemiz. O da şuan gördüğümüz tarafı.
İmkanımız olsaydı ve Dünya’ya uzaktan bakabilseydik. Ay’ın Dünya çevresinde hep aynı açıda döndüğünü görürdük. Peki Ay görünmeyen tarafında ne saklıyor?
Bildiğimiz kadarıyla Güneş sisteminde bir gök cisminin diğerinin kütle çekim etkisiyle kitlenip ona hep aynı tarafını göstermesi fenomeni sadece Ay için geçerli değil.
Jüpiter ve Satürn‘ün bütün büyük uydularında aynı fenomen gerçekleşmektedir. Hatta Plüton ve onunla boyut bakımından benzer olan uyhdusu Şaron’da bile gelgit kitlenmesi vardır.
Astronomlar bu kozmik fenomene gelgit ya da diğer adıyla kütle çekim kitlenmesi adını vermişlerdir çünkü bu olay tam olarak gök cisimlerinin kütle çekim etkisi ile ilgilidir.
Kütle çekim etkisini tanımlamak gerekirse Dünya Ay’a bir kütle çekimi uygulamaktadır. Tabi bu kütle çekimin etkisi Ay’ın Dünya bakan tarafında, karanlık yüzünden daha fazladır.
Kendi ekseni çevresinde dönmeye çalışan Ay’ın arka yüzü, Dünya’nın ön yüzüne uyguladığı daha fazla kütle çekim kuvveti nedeniyle daha hızlı dönmek ister. Ama ön yüz kütle çekim etkisiyle daha yavaş dönmeye başlar. Dolayısıyla Ay tam bir futbol topu şeklini alır.
Bunun önüne geçmeye çalışan Ay, bir zaman sonra Dünya çevresinde dönüş hızını kaybetmemek adına kendi eksenindeki dönme hızını yavaşlatır.
Öyle bir an gelir ki Ay’ın kendi eksenindeki dönüş hızı, Dünya çevresindeki dönüş hızına eşit olur ve Ay gelgitsel olarak Dünya ile kilitlenmiş hale gelir. Tabi bu, milyarlarca yıl önce gerçekleşmiştir. Aynı olay daha önce dediğimiz gibi Güneş sistemindeki tüm büyük uydularda yaşanmaktadır.
Çok çok uzak bir gelecekte, yaklaşık 50 milyar yıl sonra Dünya ve Ay’ın birbirlerine gelgitsel olarak kitlenmeleri beklenmektedir.
Tabi bundan önce Dünya’nın uyguladığı kütle çekim kuvveti Ay’ın tamamen dönmesini durduracak ve Ay gökyüzünde asılıyor gibi gözükücektir.
